“Kayboldum kaybolan yıllar içinde” der, merhum sanatçımız Metin Eryürek.
Sanki bu eserin güftesi Devrek-Tefen dekovili(dar demiryolu) için yazılmış, bestesi onun için yapılmıştır.
O kadar yıl hizmet verdikten sonra kayboldu, kaybolan yıllar içinde.
Ne arayan oldu, ne de soran!
O halde vakit, arayıp sorma vaktidir.
Açılışını Tarım Bakanı yaptı!
Devrek’in kayıp dekovilinin hikâyesi Trabzon ve Karadere’ye uzanıyor.
Hani neye niyet neye kısmet denir ya, Devrek dekovilinde de böyle bir durum yaşandı.
Karadere-Ereğli dekovil hattı için; Trabzon’dan Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra atıl kalan Hamsiköy dekovilinin ray, lokomotif vb. malzeme ve araçları getirilmişti.
Ancak “Bolu-Devrek-Ereğli müsellesinin hüzünlü senfonisi... KARADERE DEKOVİLİ” başlıklı araştırma yazımızda da belirtildiği üzere Karadere projesi akim kaldı.
Karadere projesi için Trabzon’dan getirilen dekovil araç gereçleri Devrek-Tefen dekovil hattında kullanıldı.
Devrek’te orman emvalini en yakın tren istasyonuna taşımak üzere 1945 yılında Devrek-Tefen arasında inşa edildi.
20 km uzunluğundaki Devrek-Tefen dekovili, Tarım Bakanı Şevket Raşit Hatipoğlu tarafından 18 Kasım 1945 tarihinde törenle açıldı.
Kemerler İstasyonu
Devrek-Tefen dekovil hattı sadece ray serimi ve üzerinde seyreden araçtan ibaret olmadı.
Hattı üzerinde Kemerler’de istasyon binası ve Filyos Irmağı üzerinde ahşap dekovil köprüsü yapıldı.
İstasyon binasına dair bilgileri, 1946 yılında Devrek’te Orman Bölge ve Dekovil Şefi olarak da görev yapan Osman Savaşal’ın hatıralarından ediniyoruz. Savaşal hatıralarında, Kemerler İstasyon binasını zamanın şartları gereği dekovil şefliği ofisi olarak da kullanmak zorunda kaldığını ifade etmektedir.
Dekovil trenine fotoğrafın geri planında Osman Savaşal’ın sözünü ettiği beyaz renkli bir yapı şeklinde Kemerler İstasyon binası görülmektedir.
Söz konusu yapının Kemerler İstasyon binası olduğu Çaydeğirmeni Kemerler mahallesinin en kıdemli sakinleri tarafından da teyit edilmiş, demiryolu hattı söküldükten sonraki zamanda yıkıldığı bilgisi verilmiştir.
Sellerin aşındırdığı yol
Devrek-Tefen dekovil hattı, yaklaşık 10 yıl hizmet verdi.
İlkbahar aylarında Filyos Irmağının yükselmesinden dekovil hattı da zarar görmekteydi.
Dekovil hattının yapımı için 1,5 milyon lira harcandığı, ancak ilgisiz ve bakımsız bırakıldığı iddiası TBMM gündemine bile getirilmiştir.
TBMM’nin 21 Şubat 1950 tarihli oturumunda, Tarım Bakanlığının bir buçuk milyon lira sarf ederek Devrek-Tefen dekovilini yaptığı, fakat bakımsızlık yüzünden köprülerin bozulduğu, raylar kırıldığı, bu işe özel idarenin bakacağı dense de bakmadığı için yol ve şoselerin tamamlanmadığı belirtilmiştir.
Filyos Irmağı üzerinde ahşap dekovil köprüsü 1955 yılında yıkılarak, yerini bugünkü betonarme karayolu köprüsüne bıraktı.
Devrek-Tefen dekoviline ne oldu?
Dekovil hattının kaldırılması kadar burada hizmet veren dekovil lokomotifi/lokomotiflerinin ne olduğu sorusu akla gelmektedir.
Orman Bakanlığı Eski Teftiş Kurulu Başkanı Dr. Nurettin Elbir Sözlü Ormancılık Tarihi adlı eserdeki konuşmasında, ülkemizde 1960’lara kadar, Ayancık, Karabük (Yenice), Dursunbey ve Düzce Orman İşletmeleri’nde dekoville orman içi nakliyatı yapıldığını hatırlatarak “Ancak ormanlarımızdan emval çıkarılmasında demir yolu yerine karayolu nakliyatına geçilmesi sonucu Ayancık, Yenice, Düzce ve Dursunbey orman işletmelerindeki dekovil hatları sökülmüş rayları, lokomotif ve vagonları (tüm bakım gereçleri ile birlikte) hurda olarak satılmıştır.” ifadelerinde bulunmuştur.
Kendisiyle görüştüğümüz Dr. Elbir, hattın sökülmesi, ray, lokomotif ve vagonların hurda olarak satılması durumunun Devrek-Tefen dekovili için de geçerli olduğunu kaydetmiştir. Yani Devrek-Tefen dekovili de sökülerek hurdaya satılmış.
Ayancık’ta var, Devrek’te de olur
Türk Orman Devrimi adlı kitapta, “Devlet Orman İşletmeciliği tasarısının, ülkemizde ilk kurulan devlet orman işletmeleri arasında olan ve 1939 yılında kurulan Devrek Orman İşletmesi bünyesinde gerçekleştirilebildiği” belirtilmektedir.
Ayancık’ta olduğu gibi, Devlet ormancılığının ilk uygulandığı Devrek’e de, ormancılık endüstrisinin bir simgesi olarak bir dekovil lokomotifini sergilemek yakışır.
KAYNAKÇA
1- Gümüş, C., Devlet Ormancılığına Geçiş Sürecinde Karadere Serüveni, Sayfa 78, Türkiye Ormancılar Derneği Yayını, Ankara 2017
2- Ulus gazetesi,19 Kasım 1945
3- Savaşal, O, Sözlü Ormancılık Tarihi, Sayfa 145, Kırsal Çevre ve Ormancılık Sorunları Araştırma Derneği Yayın No: 12, Yıl 2002 Ankara
4- Devrek-Çaydeğirmeni Kemerler Mahallesi Muhtarı Yakup Gebeş ile özel görüşme, 22-23 Mart 2022.
5- Cumhuriyet gazetesi, 16 Nisan.1948
6- T. B. M. M. Tutanak Dergisi, 52. Birleşim 21.II.1950, Sayfa 942
7- http://www.tefen67.com/haberdetay1.php?did=1316
8- Elbir, N, Sözlü Ormancılık Tarihi, Sayfa 203, Kırsal Çevre ve Ormancılık Sorunları Araştırma Derneği Yayın No: 12, Yıl 2002, Ankara
9- Nurettin Elbir ile özel görüşme, 27 Mart 2022
10- Gümüş, C., Türk Orman Devrimi, Sayfa 211, KTÜ Orman Fakültesi, Türkiye Ormancılar Derneği yayınları, Ankara, 2018