Ülkemiz coğrafyasının ve insana bahşedilen en büyük zenginlilerinden biridir ormanlar.
Hele de mevsim sonbaharsa…
Gökkuşağı renkli kostümüyle güzelliğini kıskanır, büyülenirsiniz adeta.
Güzelliğiyle gözleri kamaştırsa da, bağrından damlayan billur sularıyla serinlesek de ormanlardan başka türlü de istifade edile gelmiştir yıllar yılı.
Arşa yükselmek için birbiriyle yarış eden ağaçlar ekseriyetle tomruk ve maden direği olarak değerlendirildi.
Hızardan Fabrikaya
Gemicilik başta olmak üzere inşaat ve mobilya gibi sektörler için ise tomruğun biçilerek yarı mamule dönüştüğü keresteye ihtiyaç duyuldu.
Elektriğin olmadığı dönemlerde tomruklar el hızarları ya da akarsular üzerine kurulan su hızarlarında kesilerek keresteye dönüştürüldü.
Küçük ölçekli geleneksel hızarların yerini zamanla kendi elektriğini de üretebilen su ve buhar gücüyle çalışan kereste fabrikaları aldı.
1937 yılında devlet ormancılığına geçişi sağlayan kanun çıkarıldı. Kanun çıkarılana kadar yurdun her yerinde özel mülkiyetli irili ufaklı kereste fabrikaları kurulup işletildi.
Türkiye’de ilk kereste fabrikası 1892 yılında İstanbul’da kuruldu. 1938 yılına gelindiğinde kereste fabrikasının sayısı 38’dir.(1)
Bunların en büyüğü Türkiye’nin ilk yabancı sermayeli Zingal şirketi olarak 1929’da Sinop’un Ayancık ilçesinde faaliyete geçti.(2)
Ağaç ve kâğıt endüstrisinin en eski işçi sendikası da (Ağaç-İş) Kereste Fabrikası ve Orman İşletmesi işçileri tarafından 1949 yılında Ayancık’ta kuruldu.(3)
İlk kereste fabrikası Filyos’ta
Ormanlarıyla ünlü Zonguldak hudutları dâhilinde de (eski 67 )mülkiyeti şahıslara ait çok sayıda kereste kurulmuştu.
Ziraat için elverişli topraklardan oldukça fakir bu coğrafyada yöre insanının en önemli geçim kaynağı da ormancılıktı.
Yurt genelinde olduğu gibi yöremizde de tomrukların keresteye dönüşmesinde hızarlardan fabrikaya dönüşen bir süreç yaşandı.
Bartın Üniversitesi verilerine göre, 1877 yılında Bartın’da 26 adet su hızarı bulunmaktadır.1 894 yılında toplam hızar sayısı Bartın’da 257, Ereğli’de 208’dir.
Üniversitenin tez verileri arasında şu anda mevcut olmayan Filyos kereste fabrikasına da yer verilmiştir. 1884-1890 yılları arasında Filyos’ta iki adet kereste fabrikası kurulduğu, bunun da Bartın’ın ilk kereste fabrikası olduğu vurgulanmıştır.
Fabrikanın biri kuruluşundan bir süre sonra yandığı işaret edilirken, diğerinin 1940 yılına kadar varlığını devam ettirmekle birlikte faal olmadığı ifade edilmiştir.(4)
İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi, ormancılık yükseköğrenimiyle ilgili ülkemizin en köklü kurumudur.
Fakültenin yayınladığı bir ise 3116 Sayılı Orman Kanunu’ndan evvel odun hammaddesine nakliyatına göre kurulan fabrikalar arasında Filyos Kereste Fabrikasına yer verilmiştir.(5)
Filyos’ta sahile yakın bir yerde bir kereste tesisinin izlerinin bugün de mevcut olduğu Filyos’ta mukim Mehmet Türkçelik ile görüşmemizde aktarılmıştır.(6)
Dergide ayrıca Karabük ve Batın-Ulupınar Kereste Fabrikalarına da değinilmektedir.
1930 yılında kurulan Ulupınar Kereste Fabrikası faal olmasa da mevcudiyetini korurken, Karabük’teki kereste fabrikası ise günümüze ulaşamamıştır.
Devletin ilk işletmesi, ilk fabrikası
Ülkemizde devlet ormancılığının ve orman ürünleri sanayiinin başlangıcı sayılan ve 1937 yılında çıkarılan kanunla birlikte Devlet Orman İşletmeleri kurulmaya başlanmıştır. Özel sermayeye ait kereste fabrikaları da satın alınarak millileştirilmiştir.
Türkiye’nin İlk orman işletmesi 1937 yılında Karabük’te kurulmuştur. (7)
Özle sektöre ait Bartın Ulupınar Kereste Fabrikası, 1942 yılında Karabük Orman İşletmesi tarafından satın alınarak millileştirilen ilk orman ürünleri tesisi olmuştur.
Konuyla ilgili Ağaç-İş Sendikası web sitesinde yer alan bilgi şu şekildedir: “1942’de Ulupınar kereste fabrikası, Karabük orman İşletmesi’nce satın alınmış, bunu 1944’te Bafra ve Bolu, 1945’te Pazarköy, Ayancık ve Eskipazar fabrikaları izlemiştir.”(8)
Orman ve orman ürünleri tarihine kısa seyyahlık yaptığımız makalemizi yakın tarihe dair bir hatırlatmada bulunarak nihayete erdirelim:
Özel sektöre ait olup sonradan millileştirilen fabrikaların yanı sıra yöremizde bizzat devlet tarafından 1953 yılında Devrek, 1955 yılında Yenice ve 1970 yılında Bartın Kereste Fabrikası kurulmuştur.(9)
KAYNAKÇA
1-Yıldırım, İ- Emiroğlu E. “Türkiye ve dünyada orman ürünleri sanayi sektörüne ait bazı ürünlerin karşılaştırmalı analizleri” Orman Genel Müdürlüğü Ormancılık Araştırma dergisi 9; özel sayı. 2022
2-Yılmaz, C. “Sanayide Yer Seçimi ve Küreselleşme; Zingal Örneği – Ayancık”, AÜ DTCF
Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi VII. Coğrafya Sempozyumu, Bildiriler Kitabı, Ankara, 2012
3- https://www.agac-is.org/6-tarihce Erişim: 11 Ekim 2024
4- Kazlı, E. “19. Yüzyıldan 20.Yüzyıla Bartın Ormanları ve Ormancılığa Dayalı Ekonomik Faaliyetler” BARÜ Lisansüstü Eğitim Ens. Tarih ABD Yüksek Lisans Tezi, Bartın 2023
5-Alaçam, R. “Türkiye’de Su İle Odun Hammaddesi Nakliyatı ve Kereste Endüstrisi” İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi dergisi Sayı 1, İstanbul 1982
6-Türkçelik M. ile özel görüşme, 11 Ekim 2024
7-Gümüş, C. “Cibal-İ Mubahadan Devlet Ormancılığına Türkiye’nin Ormancılık Serüveni” KTÜ Orman Fakültesi, Trabzon 2018
8,9-https://www.agac-is.org/uploads/ormantarih.pdf Erişim: 11 Ekim 2024
